زمان تقریبی مطالعه: 5 دقیقه
 

عدالت ترمیمی (حقوق جزا)





عدالت ترمیمی از مباحث مطرح در حقوق جزا بوده و به معنای فرایندی است برای درگیر نمودنِ کسانی‌که دارای سهمی در یک جرم خاص هستند تا به طریق جمعی نسبت به تعیین و توجه به صدمات، زیان‌ها، نیازها، تعهدات جهت التیام، بهبود بخشیدن و راست گردانیدن امور به‌ اندازه‌ای که امکان‌پذیر است اقدام نمایند. این مقاله به بررسی زمینه ظهور عدالت ترمیمی، تعریف و ارکان عدالت ترمیمی، مقایسه عدالت ترمیمی و عدالت کیفری از جهت نگرش‌ها و اصطلاحات عدالت ترمیمی می‌پردازد.


۱ - زمینه ظهور



عدالت ترمیمی الگویی نوظهور و در عین‌حال کهن و ریشه‌دار از عدالت کیفری است که از دهه‌های ۷۰ و ۸۰ قرن بیستم میلادی تجدید یافته است از نظر‌ اندیشمندان علل گرایش به عدالت ترمیمی در دهه‌های اخیر ناتوانی سیستم عدالت کیفری در دو طیف سزادهی و اصلاح و تربیت آن، از کنترل بزهکاری است که با افزایش ناگهانی و تاسف‌بار نرخ جرم، پرسش‌های اساسی درباره حدود توانایی‌های عدالت کیفری سنتی و دولت‌ها در کنترل بزهکاری مطرح شد و از طرف دیگر مقام‌های دولتی درک کرده‌اند که کنترل جرم از دو جهت عمده و متمایز فراتر از توان دولت است:
۱: توانایی نهادهای دولتی عدالت کیفری به شدت محدود است؛
۲: ساز و کارهای مهار کننده‌ای وجود دارند که خارج از محدوده‌های دولتی فعالیت داشته و تا‌ اندازه‌ای مستقل از سیاست‌های دولت هستند.
این چالش‌ها منجر به ایجاد و توسعه روش‌های جایگزین و باز تعریف سهم دولت در عدالت کیفری شد که به اعتقاد منتقدین؛ عدالت کیفری سزادهی، هم بزه‌دیده و هم بزهکار و هم جامعه را به نفع اقتدار عمومی از طریق قوانین کیفری فراموش نموده یا حداقل نقشی در خور و شایسته به آن‌ها نداده است.

۲ - تعریف



«عدالت ترمیمی فرایندی است برای درگیر نمودنِ کسانی‌که دارای سهمی در یک جرم خاص هستند تا به طریق جمعی نسبت به تعیین و توجه به صدمات و زیان‌ها، نیازها و تعهدات جهت التیام و بهبود بخشیدن و راست گردانیدن امور به‌اندازه‌ای که امکان‌پذیر است اقدام نمایند.»

۳ - ارکان



۱: عدالت ترمیمی بر ضرر و زیان تمرکز می‌کند، درک عدالت ترمیمی از جرم، قبل از هر چیز این است که جرم به افراد و اجتماعات لطمه می‌زند لذا پاسخ به جرم را باید بر صدمه ناشی از جرم و اقدامات مورد نیاز جهت ترمیم زیان وارده متمرکز کرد. سوال محوری در فرایند عدالت ترمیمی این است که بزه‌دیده به چه چیزی نیازمند است تا بهبود یابد و خود را بازیافته تا احساس آرامش و امنیت مجدد نماید.
۲: ارتکاب جرم یا ایراد صدمه، منجر به ایجاد تعهداتی می‌شود و بزهکار باید:
الف: نسبت به بزه‌دیده و جامعه‌ای که از طریق ارتکاب فعل مجرمانه متضرر شده مسئول باشد؛
ب: اقداماتی جهت رفع ضرر و زیان وارده انجام دهد؛
ج: در دسترس دادگاه و فرایندهای اصلاحی-تربیتی قرار گیرد تا آنها تعهدات بزهکار را به مرحله عمل درآورند.
۳: عدالت ترمیمی مشارکت و مداخله را ترویج می‌کند. مشارکت و مداخله بر این است که طرفین اصلی متاثر از جرم، یعنی بزهکاران، بزه‌دیدگان و اعضای جامعه محلی، نقش مهمی در فرایند اجرای عدالت دارند این سهامداران نیازمند آن هستند که اطلاعاتی در خصوص یکدیگر داشته و در تصمیم‌گیری راجع به آنچه که عدالت در یک مورد خاص، حکم می‌کند درگیر باشند.

۴ - تفاوت عدالت ترمیمی و عدالت کیفری



مقایسه عدالت ترمیمی و عدالت کیفری از جهت نگرش‌ها:
عدالت کیفری:
- جرم، تجاوز و تعدی به قانون و دولت است؛
- تعدی و تجاوز موجب مجرمیّت است؛
- عدالت مستلزم آنست که دولت سرزنش (مجرمیت) را تعیین نموده و مجازات را اعمال کند؛
- تمرکز اصلی: بزهکاران آنچه را که استحقاق دارند مجازات دریافت کنند.
عدالت ترمیمی:
- جرم، تعدی و تجاوز به افراد و روابط است؛
- تعدی و تجاوز موجب تعهداتی است؛
- عدالت، بزه‌دیدگان و بزه‌کاران و اعضای جامعه محلی را درگیر تلاش برای اصلاح امور می‌کند؛
- تمرکز اصلی: نیازهای بزه‌دیدگان و مسئولیت‌های بزهکاران جهت جبران زیان وارده.

۵ - اصطلاحات عدالت ترمیمی



عدالت ترمیمی رویکرد جامعی نسبت به منافع بزه ‌دیده، بزهکار و جامعه است، این رویکرد جدید از عدالت کیفری تحت وصف و نام واحدی توصیف نمی‌شود و اطلاق یک عنوان برای تسمیه این جنبش نمی‌تواند مفاهیم و محدوده‌ها و افق‌های آن را به خوبی توصیف نماید اصطلاحات متعددی در سرتاسر جهان برای تبیین این رویکرد به‌کار می‌رود نظیر: عدالت محلی، عدالت غیررسمی، عدالت سبز، عدالت عقلانی، عدالت التیام‌دهنده، عدالت انسانی و مردمی، عدالت پویا و غیره ولی شایع‌ترین عنوان همان عدالت ترمیمی است.
[۱] غلامی، حسین، عدالت ترمیمی مندرج در «علوم جنایی» مجموعه مقالات در تجلیل از دکتر آشوری، تهران، سمت، ۱۳۸۳، چاپ اول، ص۷۱۴.
[۲] زِهر، هوارد، کتاب کوچک عدالت ترمیمی، ترجمه حسین غلامی، تهران، مجد، ۱۳۸۳، چاپ اول، ص۱۰.
[۳] گارلند، دیوید، پاسخهای انطباقی مدرنیزم کیفری مندرج در «علوم جنایی» مجموعه مقالات در تجلیل از دکتر آشوری- ترجمه محمد فرجیها، تهران، سمت، ۱۳۸۳، چاپ اول، ص۷۵۷.
[۴] عباسی، مصطفی، افق‌های نوین عدالت ترمیمی میانجیگری کیفری، تهران، دانشور، ۱۳۸۲، اول، ص۲۵.


۶ - پانویس


 
۱. غلامی، حسین، عدالت ترمیمی مندرج در «علوم جنایی» مجموعه مقالات در تجلیل از دکتر آشوری، تهران، سمت، ۱۳۸۳، چاپ اول، ص۷۱۴.
۲. زِهر، هوارد، کتاب کوچک عدالت ترمیمی، ترجمه حسین غلامی، تهران، مجد، ۱۳۸۳، چاپ اول، ص۱۰.
۳. گارلند، دیوید، پاسخهای انطباقی مدرنیزم کیفری مندرج در «علوم جنایی» مجموعه مقالات در تجلیل از دکتر آشوری- ترجمه محمد فرجیها، تهران، سمت، ۱۳۸۳، چاپ اول، ص۷۵۷.
۴. عباسی، مصطفی، افق‌های نوین عدالت ترمیمی میانجیگری کیفری، تهران، دانشور، ۱۳۸۲، اول، ص۲۵.


۷ - منبع



سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «عدالت ترمیمی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۰۷/۰۷.    






آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.